Hücre

Bu ders notumuzda Hücre nedir?, Hücre teorisi, Hücre zarının görevleri ve yapısı, hücre zarını oluşturan yapılar, hücre zarında madde geçişi (Difüzyon, Osmoz, Kolaylaştırılmış Difüzyon, Aktif Taşıma, Endositos, Ekzositoz),Hücre Çeperi Bitkisel ve hayvansal hücrelerin karşılaştırılması, Prokaryot,Ökaryot Hücre konu ile ilgili daha fazla bilgiyi ders notumuzda bulabilirsiniz.

Canlıların  canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimidir.( Virüsler hariç)

 

Şekil: Bir hayvan Hücresinin Yapısı

Hücre Teorisi:

• Canlılar hücre veya hücrelerden meydana gelir.
• Var olan hücreler eski hücrelerin bölünmesi ile oluşur.
• Kalıtım materyali (DNA) hücrede bulunur.
• Hücrenin kimyasal bileşeninde karbonhidrat, yağ , protein, enzim, vitamin, nükleik asit, baz, tuz, su ve mineraller bulunur.
• Hücreler tek başına yaşayabildikleri gibi başka hücrelerle de ilişki kurabilir.

Hücre Zarı:

Hücrenin etrafını çevreleyen seçici, geçişken, esnek ve canlı bir yapıdır.Çift katlı yağ tabakası içine gömülmüş, protein moleküleri ve porlardan meydana gelir. Protein üzerinde hücrelerin birbirini tanımasını sağlayan ve hücre içinde girerek maddeleri tanıyan glikoprotein denilen yapılar bulunur.

Şekil : Hücre Zarının Akıcı-Mozaik Yapısı

Hücre Zarının Özellikleri:

• Seçici geçiş kendir.
• Hareket etme özelliğine sahiptir.
• Girintili ve çıkıntılı bir yüzeye sahiptir.
• Yırtılırsa kendini tamir eder.
• Hücre zarları birbirine yapışık değildir.

Hücre Zarının Görevleri:

• Hücreyi dış etkilerden korur.
• Hücreyi bir arada tutar.
• Madde alışverişini düzenler.
• Ozmatik basıncı ayarlar (Su almayı isteme)
• Yabancı proteinleri tanır.

Hücre Zarından Oluşan Yapılar:

• 1:Mikrovillus:Hücre zarının dışarıya doğru uzattığı küçük uzantılardır. İnce bağırsaklarda besinlerin emilmesini soluk borusunda solunan hava içindeki tozlar tutulmasını sağlar.
• 2:Sil: Bir hücreli canlılarda hareketi sağlayan küçük uzantılarda.
• 3:Kamçı: Öglenada hareketi sağlayan uzun uzantıdır.

Hücre Zarından Madde Geçişi:

• Hücre zarından büyük molekülleri (Karbonhidrat, yağ, protein) geçemez, küçük moleküller (Glikoz, aminoasit, yağ asidi, gliserol, vitamin) geçer.
• Nötr moleküller iyonlara göre daha kolay geçer.
• Negatif iyonlar pozitif iyonlardan daha kolay geçer.
• Yağda çözünenler suda çözünenlerden daha kolay hücre zarından geçer.
• Yağda çözünen maddeler hücre zarından en kolay geçen maddelerdir.

Hücre Çeperi:

• Bakteri, mantar ve bitkilerde bulunur.
• Yapısı selülozdan oluşur.
• Hücreye destek ve şekil verir.
• Hücre çeperi cansızdır.
• Hücre zarları gibi geçiş kendir.
• Golgi tarafından üretilir.

Bitkisel Hücreler ve Hayvansal Hücreler Arasındaki Fark:

Bitkisel Hücreler: Sentrozom bulunmaz Hücre çeperi vardır. Koful büyük ve az sayıdadır. Plastitler vardır. Lizozomu yoktur. Köşeli yapıdadır. Bulunmaz Ara lamel bölünür. Fotosentez yapar. Nişasta ve selüloz yaparlar

Hayvansal Hücreler Sentrozom bulunur. Hücre çeperi yoktur Küçük ve çok sayıda bulunurlar Plastitler  yoktur. Lziozom bulunur. Yuvarlaktır. Kamçı, sil, yalancı ayak bulunur. Boğumlanarak bölünür. (Dıştan içe) Fotosentez yapmazlar Glikojen yaparlar

Prokaryot Hücre:

• Sitoplazma, zar, ribozom, DNA, RNA bulunur. Çekirdekleri yoktur. Ribozom dışında organelleri yoktur. Ör: mavi-yeşil algler.

Ökaryot Hücre:

• Zar, çekirdek, sitoplazma ve bütün organelleri bulunan hücrelerdir. Ör: Mavi-yeşil algler dışında bütün canlılarda bulunurlar.

Hücre Zarından Madde Alışverişi:

1:Difüzyon: Maddelerin çok oldukları yerden az oldukları yere geçmesidir. Enerji harcanmaz. Canlı cansız ortamlarda gerçekleşir. İki ortam arasında denge sağlanıncaya kadar devam eder. Yoğunluk farkının fazla olması; sıcaklık, basınç ve difüzyon hızını artırır.

2: Osmoz: Suyun hücre zarından difüzyonuna osmoz denir. Su molekülleri çok oldukları yerden az oldukları yere geçerler.

Hücreler bulundukları çözelti çeşidine göre su kaydedilir veya alabilir.

Çözelti Çeşitler:

a)     İzotonik Çözelti: Hücreyle aynı yoğunluktaki çözeltilerdir. Bu çözeltilerde madde ve su alışverişi olmaz.

b)     Hipotonik (az yoğun) Çözelti: Hücreye göre yoğunluğu az olan çözeltilerdir. Bu tür çözeltilerde hücre su alarak şişer.

c)     Hipertonik (Çok yoğun) Çözelti: Hücreye göre yoğunluğu fazla olan çözeltilerdir. Bu tür çözeltilerde hücre su vererek büzüşür.

• Osmatik Basınç:
• Hücrelerin su alma isteğine denir Ozmatik basınç ile Turgor basıncı birebirine terstir

Emme Kuvveti= Osmatik Basınç- Turgor Basıncı

• Turgor Basıncı : Bitkisel hücrelerde su alıp şiştikçe hücre zarı, çeperi dışarıya doğru iter. Hücre çeperini de hücre zarını içeri doğru iter bu Karşılıklı itişme kuvvetine turgor basıncı denir.

Osmoz sonucunda  2 olay meydana gelir

1. Plazmoliz : Hipertonik çözelti içine konan hücrelerin, su kaybederek büzüşmesine Plazmoliz denir.
2. Deplazmoliz: Plazmalize uğramış bir hücre saf su içine konursa su alarak şişer ve eski haline almasına deplazmoliz denir. Hayvansal hücreler deplazmoliz durumunda bırakılırsa su almaya devam eder ve patlar bu olaya Hemoliz denir. Bitkisel hücrelerde Hemoliz görülmez çünkü hücre çeperleri vardır.

3:Kolaylaştırılırmış Difüzyon: Hücre zarının yapısındaki taşıyıcı proteinler yardımı ile maddelerin hücre içine alınmasıdır.Bu yolla glikoz ve aminoasitler hücre içine taşınır.

4: Aktif Taşıma: maddelerin az olduğu yerden çok oldukları yere enerji harcayarak geçmesidir. Bu olayda ATP harcanır. Canlı hücrelerde gerçekleşir ve enzim kullanılır.

5:Endositoz: Hücre zarından geçemeyecek maddelerin zarda çöküntü oluşturarak hücre içine alınmalarıdır. Hücre içine alınan bu maddeler. Besin kofulu haline gelir daha sonra Lizozom tarafından sindirilir. Bu olayda ATP harcanır.

a)     Fagositoz: Endositozla hücre içine katı maddeler alınıyorsa bu olaya Fagositoz denir.

b)     Pinositoz: Endositozla hücre içine sıvı maddeler alınıyorsa bu olaya pinositoz denir.

6: Ekzositoz: Hücrede oluşan artık maddeleri hücre dışına atılmasıdır. Bu olayda ATP harcanır.

derscalisiyorum.com.tr sitesinden alınmıştır.