ORTA ASYA TÜRK TARİHİ

Türk Adının Anlamı: Doğan, türeyen, çoğalan, miğfer, erdemli, nizam sahibi gibi anlamlara gelir.

Sibirya
Türklerin ilk yurtları => Hazar Denizi<= ORTA ASYA => Çin Ana Yurdu Orta Asya’dır.
Himalayalar

Kültür Merkezleri;
Anav Kültürü: Batı Türkistan bölgesidir. Çanak-çömlekler vardır.
Afanesyova Kültürü: Avcı ve savaşçı bir kültürdür. Koyun ve at beslemişlerdir.
Andronova Kültürü: Orta Asya kültürleri arasında alanı en geniş olandır.
Karasuk Kültürü: Hayvancılık, çiftçilik ve madencilik yapmışlardır.
Tagar Kültür: Hançer, ok ucu iğne, bilezik, küpe gibi eşyalar bulunmuştur.

Türk Göçlerinin nedenleri:

Kuraklık-iklim (ekonomi)
Boylar arasında mücadele (siyasi) * Türklerin atı evcilleştirmesi ve
Nüfus artışı (ekonomi) göçebe yaşamları Türk göçlerini
Dış baskılar (siyasi) daha da kolaylaştırmıştır…
Salgın hastalıklar (ekonomi)
Yeni yurt bulma düşüncesi (siyasi)

Göçlerin sonuçları:

Kavimler göçü başladı
Avrupa’da Türk devletleri kuruldu
Türk kültürü yayıldı
Türk tarihini incelemek zorlaştı
Bazı Türk boyları asimile oldu
Kültürel etkileşim yaşandı

İSLAMİYET ÖNCESİ KURULAN TÜRK DEVLETLERİ

İskitler:

Atı evcilleştirdiler. Göçebedirler.
Altın, gümüş ve madeni işlediler.
Alper Tunga- Şu Destanı.
İlk kadın hükümdar Tomris.
Ahiret inançları vardır.

Asya Hunları:

İlk hükümdarı Teoman’dır. Türk siyasi birliği ilk kez sağlanmıştır.
Onluk sistemi kuran ve Türkleri bir bayrak altında toplayan Metehan, en güçlü dönemidir.
Çinliler, Çin Seddini Türklerden korumak için yapmışlardır.
Oğuz Kağan Destanı Asya Hunlarına aittir.
Metehan’ın ölümü ile Kavimler Göçü başlamıştır.

* Esik Kurganındaki Altın Elbiseli Adam ve Pazırık Kurganındaki Dünyanın en eski halısı Hunlara aittir.

Kavimler Göçü: Çin İstilasından kaçan Hunların Balamir komutasında Karadeniz’den Avrupa’ya geçmesi

İlk çağ kapandı, ortaçağ başladı.
Roma ikiye ayrıldı, Batı Roma yıkıldı.
Avrupa’da feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çıktı.
Günümüz Avrupa’sı oluştu. Hristiyanlık yayıldı.
Skolastik düşünce ve kilise güç kazandı.

Avrupa Hun Devleti:

Balamir kurdu. Etzelburg başkent oldu. Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir.
En parlak dönemi Atilla ve Doğu Roma üzerine sefere çıkarak Bizans’ı yendiler ve İmzalanan Margus-Anatolius Antlaşmaları ile Bizans’ı vergiye bağladılar.
Batı Roma, Papa III. Leo’nun ricası üzerine alınmadı.
Almanların Nibelungen Destanının oluşmasında etkilidirler.

Avarlar:

İlk kez İstanbul’u kuşattılar.
Hem Asya hem Avrupa’da devlet kurdular. Avrupa Avarları Hristiyanlığı kabul eden ilk Türklerdir.

I. Göktürk Devleti:

Bumin Kağan kurdu. En parlak dönemleri Mukan Kağan’dır.
İkili teşkilat uygulandı. [Doğu-Batı]
Federal bir yapı. Türk adı ilk kez kullanıldı.
Ergenekon destanı.
İstemi Yabgu Sasanilerle anlaşarak Akhunlara son verdi, Bizans’la anlaşarak Sasanilere saldırdı. Buradaki ittifaklarda İpek Yolu’nun çıkarı önemlidir ve Bizans ile yapılan ilk antlaşmadır.

Göktürk [Kutluk] Devleti:

· Kurtuluş Savaşına benzeyen bağımsızlık için Kürşat Ayaklanması sonucu Kutluk Kağan kurdu.

· Yazıyı ilk kez kullandılar. Türk alfabesi 38 harfli Göktürk alfabesini kullandılar.

· Tarımı geliştirmek için TÖTÜ kanalını açtılar.

· Madeni parayı ilk kez kullandılar. Orta Asya’da sınırları en geniş olan devlettir.

· Bilge Kağan, Kültekin, Vezir Tonyukuk aına Orhun Anıtları yapılmıştır.

· 12 hayvanlı Türk takvimi.

Uygurlar:

Yerleşik hayat. [ ilk şehir ordu balık], böylece mimari gelişti. Başkenti Karabalgasundur.
Tapınak, Saray, Orta oyunu, Minyatür gelişti veTarım yaparak Mesken vergisi aldılar.
Fresko adı verilen duvar resimleri
Hukuk kuralları yazılı hale getirildi, Yaratılış ve Göç Destanı Uygurlara aittir.
İlk kez kâğıt ve matbaa kullandılar. Hükümdarlarına İdikut unvanı verdiler.
Uygur alfabesi 14-18 harfli. Günümüzde Çin’in Sincan Uygur Özerk bölgesinde yaşamaktalar.
Karabalgasun yazıtı (hoşgörü). Moğolların Türkleşmesinde etkili oldular.
Mani dininin etkisi ile et ve savaş yasak (savaşçılık özelliklerini kaybettiler.)
840’ta Kırgızlar tarafından yıkıldılar.

DİĞER TÜRK DEVLETLERİ

Bulgarlar:

Tuna ve İdil diye ikiye ayrıldı. Tuna Bulgarları Hristiyan; İtil (Volga) Bulgarları Müslüman oldular.
Hükümdarları Çar unvanı kullandı.
İstanbul’u kuşattılar.

Hazarlar:

Museviliği benimseyen ilk Türk devletidir.
Paralı asker [ ilk ve tek]
Müslümanlarla savaşan ilk Türk devleti (Hz. Osman döneminde Belencer Savaşı)
İslamiyet’in Kafkasya’ya yayılmasını engellediler.
Hazar Denizi’nin isminde etkili oldular.

Türgişler:

Sulu Kağan Döneminde Emeviler’in Orta Asya’ya girmelerine engel olmuştur.
Baga Tarkan adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır.

Peçenekler:

Bizans’ta paralı asker oldular. Malazgirt Savaşında Türklerin tarafına geçtiler.
Bağımsız devlet kuramadılar. Slavlara karşı Bizans ile ittifak kurdular.

Kıpçaklar (Kumanlar):

Karadeniz’in kuzeyi ve Macaristan’da yaşadılar. Moğolların Türkleşmesinde etkili oldular.
Oğuzlarla mücadeleleri ‘Dede Korkut Hikayeleri’ ne konu oldular.
Ruslarla mücadeleleri ‘İgor Destanı’na konu olmuştur. Rusların Karadeniz’e inmesine engel oldular.

Oğuzlar (Uzlar):

Türk tarihinde en etkili ve kalabalık boydur.
Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlıyı kurdular.

Karluklar:

Talas Savaşı’nda Abbasilere yardım ettiler.
İlk Müslüman olan Türk kavmi.

Macarlar:

Hristiyanlığı kabul ettiler ve asimile oldular.
İlk Türkoloji Enstitüsünü kurdular. [Budapeşte]
Balkanların Germenleşmesini ve Slav kavimlerin birleşmesini engellediler.

Kırgızlar:

Ötüken Bölgesinde kurulan son Türk devletidir. Manas Destanı Kırgızlara aittir.
Cengizhan’ın hakimiyetini kabul eden ilk Türk devletidir.

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

DEVLET YÖNETİMİ:

Kut anlayışı, veraset (ülke hanedanın ortak malı)
İkili teşkilat (doğu-Batı) ve boylar federasyonu şeklinde örgütlenmişlerdi.
Hükümdara “Hakan, han, kağan, ilteber, idikut, şanyü, tanhu” eşine “Hatun “ kardeşine “yabgu” çocuklarına “Tigin” denirdi. Hatun, elçi kabul edebilir, kurultaya katılabilirdi.
Hükümdarın sembolleri: Otağ, taht, sancak, sorguş (katuz), davul (nevbet), kılıç, tuğ
Kurultay (toy): Devlet işleri görüşülürdü. Son söz hakana ait. [Danışma Meclisi]
Sonbaharda verilen ziyafetlere ‘şölen’ denirdi.
Şad: Boylara gönderilen yönetici.
Ayguci: Başbakan, Vezir / Buyruk: Bakan / Tarkan: Askeri yönetici / Ayuki: hükümet / Tudun: Vergi memuru (vali) / Tuygun: üyelerine verilen isim

Hukuk:

Yazısız hukuk kuralları, töre, hakan da uyardı. İlk yazılı hukuki belgeler Uygurlara ait
Göçebe yaşamdan dolayı hapis cezaları 10 günü geçmez.

Sosyal Hayat:

Sınıf ayrımı yok. Eşitlik esas, Mülkiyet anlayışı yok, Ataerkil ön planda
Aile (Oguş) => Obalar => Oymaklar => Boy (Uruglar birliği) => Budun (Millet) => İl (Devlet)

Ekonomik Hayat:

Temeli hayvancılık. Tarım => Uygurlar
İpek ve kürk yolları önemli.
Demircilik ve dokuma gelişmiş. Dünyanın ilk halısı (pazırık)
Yarmak: Madeni paralar
Komdu: İpek ve bez parçalar

Dini Hayat:

Gök Tanrı inancı olup tek Tanrıya inanıyorlardı.
Şamanizm (büyücülük ve gizli güçler). Şamanizm’de Baksı denilen din adamları vardı.
Tabiat kuvvetlerine inanılır. Atalar kültü (ölmüş ataların ruhuna inandılar)
Mezar: kurgan / Tomu; Cehennem / Uçmak: Cennet / Yuğ: Cenaze Töreni
Ölüler eşyalarıyla gömülürdü (ahret inancı)
Öldürdüğü düşmanı simgeleyen mezar taşına “Balbal” denirdi.

Ordu: